Žitije prepodobnog oca našeg Justina Novog Ćelijskog

Lukačevo,1931

U Češkoj, gde ostaje godinu dana, izuzetno uspešno je obavljao povraćaj u otačku veru nasilno pounijaćenih pravoslavaca. Tada mu je, za obnovljenu Lukačevsku eparhiju, ponuđen arhijerejski čin, ali je smireni o. Justin odbio to dostojanstvo.

Stoga, možda, po povratku u Srbiju Justin nije odmah vraćen na nastavnički posao, već je tek avgusta 1932. postavljen za profesora Bitoljske bogoslovije, gde će raditi dve pune školske godine. Tamo je nastala njegova prva knjiga Pravoslavne dogmatike.

Sredinom dvadesetih godina Justin Popović bio je i preko granica Srpstva već čuven kao svetootački pravoslavni bogoslov. Tako su ga godine 1928. pravoslavni mitropolit Poljske Pravoslavne Crkve i Varšavski universitet u više navrata pozivali da se prihvati Katedre dogmatskog bogoslovlja na odseku ovog universiteta za studije pravoslavne teologije. S druge strane, veliki ruski bogoslov Nikolaj Glubokovski, koji je u to vreme predavao na Sofijskom universitetu, pisao je 1932. Patrijarhu Srpskom Varnavi da ocu Justinu omogući da „specijalno radi na pravoslavnom bogoslovlju, primenjujući svoja znanja, energiju i duhovno iskustvo“.

Tek februara 1934. izabran je Justin Popović za docenta Bogoslovskog fakulteta u Beogradu. Na dužnost profesora Uporednog bogoslovlja stupio je 21. decembra iste godine, da bi 15. januara 1935. održao pristupno predavanje pod naslovom „O suštini pravoslavne aksiologije i kriteriologije“. Kasnije, izabran je za profesora dogmatike.

U konkordatskoj borbi 1937. godine otac Justin bio je nedvosmislen i nepopustljiv branilac nezavisnosti i samosuštine Srpske Pravoslavne Crkve.

Justin Popović jedan je od utemeljivača Srpskog filosofskog društva, osnovanog na inicijativu Branislava Petronijevića 22. oktobra 1938. godine.

Treba reći da je dobro savladao i govorio više starih i modernih svetskih jezika: staroslovenski, grčki, latinski, rumunski, novogrčki, engleski, nemački, francuski.

U međuratnom periodu tekstovi o. Justina izlazili su u preko 20 časopisa i drugih različitih štampanih glasila pretežno, ali ne i jedino, crkvene periodike, u rasponu od Sremskih Karlovaca do Skoplja, među kojima izdvajamo sledeće: „Raskrsnica“, „Vera i život“, „Narodna odbrana“, „Duhovna straža“, „Crkva i život“, „Vesnik Srpske Crkve“, „Svetosavlje“, „Hrišćansko delo“, „Put“, „Bogoslovlje“, „Ideje“, „Hrišćanska misao“, „Pastirski glas“, „Pregled Eparhije Žičke“, „Žički blagovesnik“… Takođe, brojni su i prevodi oca Justina iz svetootačke i savremene pravoslavne misli objavljivani u međuratnoj crkvenoj štampi (Sveti Makarije Veliki, Sveti Isak Sirin, Sveti Jovan Kronštatski…).

Tokom Drugog svetskog rata otac Justin delio je sudbinu srpskog naroda i Srpske Crkve: živeo je po skrivenim srpskim manastirima prevodeći patrističke i hagiografske spise i baveći se egzegezom Novoga zaveta. Učestvovao je u pisanju Memoranduma Srpske Crkve o stradanju Srba u zloglasnoj NDH. Kako Univerzitet u Beogradu za vreme nemačke okupacije nije radio, nego su od 1942. godine samo obavljani ispiti, iako je profesorska komisija bila izabrala profesora Justina Popovića da obavlja ispite, nemačke vlasti su dugo odbijale da mu to odobre. Čuvena su njegova predavanja o Svetosavlju u Beogradu tokom 1944. godine, držana srpskoj školskoj omladini i studentima u porobljenoj Srbiji. Negde pred Svetog Savu 1944. godine, kada je vođa srpskog ustanka protiv okupatora i zlotvora Nemaca, ustaša i komunista, đeneral Jugoslovenske kraljevske vojske u Otadžbini, Dragoljub Mihailović, držao svoj Svesrpski svetosavski kongres u selu Ba pod Suvoborom, zatraženo je od Dražinog Ravnogorskog saveta da dr Justin Popović, kao najkompetentniji srpski teolog, da svoje pismeno mišljenje o odnosima Crkve i države, kakvi bi trebalo da budu u novoj srpskoj državi posle oslobođenja. Justin je napisao i dostavio na Ravnu Goru jedan tekst koji predstavlja izrazito pravoslavno, svetootačko viđenje odnosa Crkve i države.

Po dolasku nove komunističke vlasti u Jugoslaviju, 1945. godine, Justin je prognan sa Beogradskog Univerziteta (zajedno sa još 200 srpskih profesora), a zatim je i uhapšen i zatvoren. Uhapšen je u manastiru Sukovu kod Pirota i sproveden u beogradski zatvor, zajedno sa svojim duhovnim čedom, jeromonahom Vasilijem (Kostićem), koji će kasnije, kao Vladika Banjalučki, biti proganjan, a kao Episkop Žički još jednom biti u komunističkom zatvoru. Iz zatvora su o. Justin i o. Vasilije spašeni dolaskom u to vreme (novembra 1946) iz izgnanstva Patrijarha Srpskog Gavrila (Dožića). Zamalo streljan kao „narodni neprijatelj“, prof. Justin Popović proteran je iz Beograda, bez penzije, lišen ljudskih, verskih i građanskih prava. Menjao je manastire u kojima je boravio (Kalenić, Ovčar, Sukovo, Ravanica), ali nijedna obitelj nije smela duže da ga zadrži.

Po promislu Božijem, međutim, u jednom susretu u Beogradu u proleće 1948. godine, tadašnja igumanija svetoćelijska, mudra i odvažna mati Sara, pozvala je oca Justina u ženski manastir Ćelije kod Valjeva, gde on živi praktično u kućnom pritvoru od 27. maja 1948…